Η Αρχαιολόγος και κάτοικος Νέας Χαλκηδόνας Ειρήνη Γρατσία, την Τετάρτη 6 Μαρτίου 2019 μίλησε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Πτυχές της εγκατάστασης των Μικρασιατών Προσφύγων» (συνεργασία ΠΠΙΕΔ και Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) με θέμα: «Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Νέας Φιλαδέλφειας και της Νέας Χαλκηδόνας». Η ομιλήτρια μέσα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό προσπάθησε να αναδείξει τον αρχιτεκτονικό πλούτο της περιοχής και όλες τις αξίες που αυτός φέρει, αξίες ιστορικές, αρχιτεκτονικές και εκπαιδευτικές.
Στην αρχιτεκτονική κληρονομιά, όπως ανέφερε, περιλαμβάνονται ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Φιλαδέλφειας, σχεδιασμένος με τα πρότυπα των ευρωπαϊκών κηπουπόλεων, με τις διώροφες κεραμοσκεπείς κατοικίες, ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Χαλκηδόνας που δημιουργήθηκε με αυτοστέγαση και τα κτήρια του κτίστηκαν με τα χαρακτηριστικά του εκλεκτικισμού και του μοντερνισμού. Αξίζει να σημειωθεί η αναφορά σε κτήριο που οι προφορικές μαρτυρίες αποδίδουν στον πολύ γνωστό αρχιτέκτονα Κούλη Παναγιωτάκο, ο οποίος φαίνεται ότι σχεδίασε κτήρια στη Νέα Χαλκηδόνα, Νέα Ιωνία κ.α. Επίσης, στην αρχιτεκτονική κληρονομιά περιλαμβάνονται τα βιομηχανικά κτήρια, η Εριουργία Μπριτάνια και τα Ελληνικά Κλωστήρια Υιών Τεγόπουλου, της δεκαετίας του 1930, το 2ο δημοτικό σχολείο, που κτίστηκε σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Νικόλαου Μητσάκη και αποτελεί ένα από τα 3000 σχολεία που κτίστηκαν τη δεκαετία του 1930, όταν υπουργός παιδείας ανέλαβε ό Γεώργιος Παπανδρέου, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου. Στην αρχιτεκτονική κληρονομιά ανήκουν οι ναοί της Κοιμήσεως Θεοτόκου, της Αγίας Τριάδας και της Αγίας Ευφημίας και η διώροφη εκλεκτικιστική κατοικία του 1931, των αρχαιολόγων Νικόλαου και Φωτεινής Ζαφειροπούλου, στο οποίο έζησε και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Α’.
Αναφορά έγινε και στα κτήρια που χάθηκαν λόγω κατεδάφισης, όπως η βιομηχανία Έσπερος, το παλιό δημαρχείο της Νέας Χαλκηδόνας και το 1ο Δημοτικό Σχολείο. Αν ένα κτήριο, τόνισε η κ. Ε. Γρατσία, είχε ιστορική αξία στην πόλη ήταν το σχολείο του Σπαθάρη. Το αρχικό κτήριο κτίστηκε στη δεκαετία του 1920, ήταν πετρόκτιστο και ξύλινο και τη δεκαετία του 1950 ξανακτίστηκε πάνω στα θεμέλια του αρχικού κτηρίου. Ενα κτήριο τοπόσημο, ένα κτήριο συνυφασμένο με την ταυτότητα της πόλης, η κατεδάφιση του οποίου αποτελεί μεγάλη απώλεια για τη Νέα Φιλαδέλφεια.
Ξεχωριστή αναφορά έγινε και στα κτήρια της δεκαετίας του 1950, όπως είναι οι εργατικές πολυκατοικίες που σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωσταντινίδη αλλά και στις πολύ ενδιαφέρουσες μονοκατοικίες με τους κήπους. Τέλος εκτενής αναφορά έγινε στους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο μνημειακός πλούτος του Δήμου, όπως κατεδαφίσεις, αλλοιώσεις, εγκατάλειψη, με κυριότερη αιτία την έλλειψη κινήτρων. Η ομιλήτρια έκλεισε την ομιλία της τονίζοντας την ανάγκη προστασίας και ανάδειξης των ιστορικών κτηρίων του Δήμου και του προσφυγικού συνοικισμού που χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός το 2001.
